İvermektin son günlerde ismini sıkça duyduğumuz bir ilaç… Avustralyalı bilim adamları Covid-19 üzerine etkili olduğunu, virüsü 48 saatte yok ettiğini bildiren bir açıklama yaptılar. Her insanda umut ışığı olan bu ilacı gerçekte ne kadar tanıyoruz?
Veteriner hekimler olarak yıllardır bu ilacı hayvanlardaki bazı iç ve dış parazitlere karşı kullanmaktayız. Parazitler üzerine öldürücü etkinliğe sahip, ucuz bir ilacın günümüzde salgına yol açan bir virusa etkili olması hepimizi sevindirir. Ancak yapılan çalışma laboratuvar ortamında etkinliğini ortaya koymuştur. Henüz klinik çalışma yani canlılar üzerinde Covid-19’a etkin olup olmadığı ya da canlının yaşamsal hücrelerine nasıl etki edeceği bilinmemektedir.
İvermektin hayvanlarda bile her tür ve ırka uygulanamayan bir ilaçtır. Beyin omurilik sıvısı hariç vücutta bütün dokulara yayılabilir. Bazı memeli türlerinde kan-beyin bariyerini de geçebilme özelliğine sahiptir. Plazma yarı ömrü de oldukça uzun bir ilaçtır (15 saat-8 gün/türe ve veriliş yoluna bağlı). Vücuda verildiğinde bazı kimyasal tepkimelere girerek (yükseltgenme, yeni metabolit oluşumları) etkinliğini gösterir.
İlaç istenen etkinlikleri dışında bilinmeyen pek çok etki şekline sahiptir (paraziti felç edip öldürmesi istenirken, üremeleri üzerine etkinlik gösterip, parazitin kısırlığına yol açabilmektedir, mekanizması bilinmediğinden risklidir). İlacın terapötik indeksi birçok hayvan türünde kan-beyin bariyerini aşmadığı için büyük kabul edilir (yani zehirleme olasılığı düşük), fakat genetik noksanlıkları olan tür ve ırklarda kan-beyin bariyerini aşarak sinirsel semptomlara hatta ölüme sebep olabilir. Bilinen bir antidotu (panzehiri) yoktur, ilaçla zehirlenme durumlarında semptomatik tedaviler uygulanmaktadır.
İnsanlarda bazı hastalıklarda (uyuz, HIV gibi) kullanılmaktadır. Ancak ateş, kaşıntı, baş ağrısı, eklem ağrıları, hipotansiyon gibi yan etkilere sahiptir. Üstelik insanlarda etki mekanizması tam olarak açıklanmamış olan ilacın kullanımında dozu, ilaç etkileşimleri oldukça önemlidir. Dolaşım sistemi ile ilgili rahatsızlığı olanlar, karaciğer yetmezliği olanlar için doktor kontrolü dışında kullanımı risklidir.
Tüm dünyada Covid-19 için çözüm üretilmeye çalışılırken, olumsuz bir ivermektin tablosu çizerek umutları tüketmek istemem. Çözüm olacak her madde hepimizi mutlu edecektir. İlacın basında duyurusu yapıldıktan sonra özellikle de veteriner hekimlerden ilaç temin edilmeye çalışılmaktadır. Ancak her duyduğumuz maddeyi tanımadan uygulamaya almak daha büyük risklere yol açacaktır. İnsan deneylerinin geçerli sonuçları olmadan lütfen bu ilacı temin etmeye çalışmayın ve kullanmayın.
Vet. Hek. Dr. Müjgan ÇEVİK AKSAY
Farmakoloji ve Toksikoloji
